Alles over de speciale rol van vrouwen in de Berberse cultuur

Misschien heb je wel eens van de Berbervrouwen of Amazigh gehoord. Dit zijn benamingen voor de mensen die van oorsprong wonen in het Noorden van Afrika in het land Marokko.

Twee van de dingen die uniek zijn aan de Berbercultuur, zijn de bijzondere rol van de vrouwen in de berbercultuur en de belangrijke rol die zij spelen in de productie van arganolie.

De arganboom waarvan arganolie gemaakt wordt komt namelijk met name voor in de gebieden waar de Amazigh leven. De vrouwen hebben altijd een grote rol gehad in de productie van deze wonderolie.

Over de hele wereld genieten mensen van de kracht van arganolie, het is daarom ontzettend belangrijk om de cultuur van de bevolking die deze wonderolie maakt te leren kennen.

In dit artikel vertellen wij je alles wat je wil weten over de bijzondere rol van de berbervrouwen in de berbercultuur en hoe zij in verbinding staat met de productie van arganolie. Wij bespreken de volgende onderwerpen:

Een korte geschiedenis over Berbers

De Berbers, ook wel Amazigh genoemd, zijn de oorspronkelijke bevolking van het noorden van Afrika. Ze leefden in de gebieden die tegenwoordig Marokko, Algerije, Tunesië, Libië, Mauritanië en Mali heten.

De Berbers zijn een nomadisch volk dat in stammen leeft en rondtrekt afhankelijk van de behoefte van het vee.

Wanneer deze cultuur precies is ontstaan is moeilijk te zeggen. De eerste hints van de stammen zijn al te vinden in grotschilderingen van 12.000 jaar geleden.

Nog steeds zijn er verschillende Berberstammen in Marokko en Algerije en de Berberse cultuur is onlosmakelijk vervlochten met die van Marokko.

De rol van Berbervrouwen in de Berbercultuur

Berbers leven in stammen en elke stam heeft zo zijn eigen sociale structuur en regels. Elke stam heeft een leider of een stamhoofd en het is zeker niet ongebruikelijk dat de leider van de stam een vrouw is. Zelfs in de Middeleeuwen kwam dit al vaak voor.

Zo was er de vrouwelijke leider Kahina. In de 7de eeuw streed zij met haar stam tegen de Arabische invasie. Haar moed en doorzettingsvermogen zijn nog steeds een voorbeeld voor veel vrouwen!

Vrouwen als dragers van de cultuur

Op verschillende manieren spelen vrouwen een belangrijke rol in de Berberse cultuur. Zo zijn ze in veel van de rituelen belangrijk.

Ook zijn het met name de vrouwen die de mondelinge tradities van de stammen overdragen. De verhalen, muziek en gedichten gaan over allerlei onderwerpen, van liefde, familie en gemeenschap tot de strijd voor onafhankelijkheid en de problemen van Amazigh in de moderne tijd.

Doordat de vrouwen deze verhalen over brengen van generatie op generatie, zijn het ook de vrouwen die de makers en behouders zijn van de Berberse cultuur en identiteit.

Berbervrouwen en kunst

Daarnaast zijn het ook de vrouwen in de Berbercultuur die de kunstenaars zijn. Van Berberse tapijten, sieraden, muziek, kleding en, uniek voor de Berbercultuur, tattoos.

Met elk van deze kunstvormen geven de vrouwen uitdrukking aan hun eigen verhalen en aan die van hun cultuur. Uit de kunst halen vrouwen ook trots en zelfvertrouwen, evenals een manier om hun familie te ondersteunen.

Het maken van kunst heeft ook een religieus aspect. Het maken zelf is meditatief en de kunst die de vrouwen maken wordt opgedragen aan hun God.

Kenmerken van de Berberse cultuur

De Amazigh zijn niet één grote groep, maar bestaan uit allerlei losse stammen. Precies definiëren wat een Berber of Amazigh is, is daarom lastig.

Toch zijn er wel degelijk dingen die Berbers met elkaar gemeen hebben. Op basis van deze kenmerken kun je ook Berbers onderscheiden van andere culturen die in dezelfde omgeving leven, zoals bijvoorbeeld de Arabieren.

• Uiterlijk
• Taal
• Religie
• Stammen
• Keuken
• Onderwijs

Uiterlijk

Het uiterlijk van de Berbers is vrij Europees. Ze hebben een tamelijk lichte huid en vaak blond of rood haar, met blauwe of groene ogen. Dit in tegenstelling tot de Arabieren, die in hetzelfde gebied leven. De Arabieren hebben een veel donkerdere huid en ook vaak donker haar.

Taal

De verschillende Berberstammen hebben wel allemaal een iets ander dialect, maar elke Berbertaal is onderdeel van de Afro-Aziatische taalfamilie.

Sinds 2003 wordt het Berbers ook op scholen in Marokko onderwezen en in Algerije is het ook een officiële taal.

Religie

Van oorsprong hadden de Amazigh verschillende religies, waaronder jodendom en christendom. Sinds de overheersing van de Arabieren in de 7e eeuw, hebben veel Berbers zich echter (gedwongen) bekeerd tot de islam.

Stammen

Berbers leven in rondtrekkende stammen met vee. Als het water of het gras voor het vee bij het ene gebied op is, dan trekken ze verder naar de volgende plek.

Elke stam heeft een leider en ook al zijn dit vaak mannen, ook vrouwen kunnen stamhoofd zijn. De sociale structuur verschilt per stam.

Bijzonder aan de Berbers is dat er ook stammen zijn waar het de vrouw is die uitkiest met welke man zij trouwt, in plaats van andersom.

Keuken

Tajines staan centraal in de Berberse keuken. Dit zijn gestoofde gerechten die allerlei ingrediënten kunnen hebben.

Groentes en vlees gecombineerd met smaakvolle kruiden leveren heerlijke gerechten op en worden traditioneel geserveerd met couscous.

Ook worden er vaak verschillende soorten brood en pannenkoeken en ook vaak quiches met vlees gegeten in de Berberse keuken cultuur.

Onderwijs

Voor veel jonge meisjes die tegenwoordig in Berberstammen leven is het lastig om goed onderwijs te volgen. De stammen leven vaak op het platteland, ver weg van scholen. Van de meisjes op het platteland van Marokko kan maar liefst 90% niet lezen of schrijven.

Er wordt tegenwoordig hard aan gewerkt om deze meisjes wel onderwijs te geven. Zo zijn er kostscholen, die volledig geleid worden door Berbervrouwen. Hier krijgen de meisjes onderdak, eten en onderwijs.

Berbervrouwen en hun tatoeages

Een heel kenmerkend en opvallend onderdeel van de Berberse cultuur zijn de tatoeages van de vrouwen. Ze zijn extra opvallend omdat ze vaak in het gezicht worden gezet.

Je herkent de tattoos aan abstracte vormen en lijnen op het voorhoofd, de kin en rondom de neus.

De vrouwen hebben het meeste verstand hebben van genezing en daarom worden de tattoes traditiegetrouw door vrouwen gezet. De kunst van het tatoeëren en de patronen die getatoeëerd werden, werden van moeder op dochter doorgegeven.

De tatoeages worden met verschillende redenen en doelen gezet.

Tattoos op huwbare leeftijd

Met tatoeages wordt bijvoorbeeld aangegeven wanneer een meisje klaar is om te trouwen.

Het zetten van dit soort tattoos is tegelijkertijd een belangrijk sociaal ritueel. De tattoo-artiest was namelijk altijd een oudere vrouw, die tijdens het tatoeëren haar ervaringen over het huwelijk deelde met het jonge meisje.

Tattoos als bescherming

Tattoos worden ook gezet om vrouwen te beschermen tegen kwade geesten. Zogenaamde ‘jnoun’ (kwade geesten) zouden gemakkelijk het lichaam binnen kunnen dringen. Vooral vrouwen zijn hier kwetsbaar voor, omdat de kwade geesten aantrokken worden door menstruatiebloed, stromend water (wat veel gebruikt wordt in het huishouden) en door baby’s.

Tattoos beschermen vrouwen tegen deze indringers. Jnoun kunnen vooral via lichaamsopeningen naar binnen. Hierom worden deze beschermende tattoos gezet rondom ogen, mond en navel.

Gezichtstatoeages

Tatoeages van Berbervrouwen werden van oorsprong vaak in het gezicht geplaatst. Echter is dat met de komst van de islam steeds meer uitgebannen, volgens de islam is dit namelijk verboden.

Voor belangrijke gebeurtenissen worden er nog steeds wel tattoos in het gezicht geplaatst, maar dat zijn dan henna tattoos die tijdelijk zijn.

De gezichtstattoos werden op belangrijke momenten in het leven gezet. De eerste tattoo die werd gezet, is de ‘siyala’. Dit is een simpele lijn vanaf de lip over de kin. Soms worden er nog stipjes naast gezet. De lijn symboliseert een boom en de stipjes de zaadjes van de boom.

De tattoo die hierna komt is de ‘ghemaza’, gezet tussen de wenkbrauwen. Zo kunnen er allerlei tattoos worden gezet door de jaren heen. In de tattoos komen verschillende symbolen terug die allemaal hun eigen betekenis hebben. Dit zijn de belangrijkste:

• Een boom staat voor kracht.
• Zaadjes staan voor vruchtbaarheid.
• Slangen staan symbool voor vruchtbaarheid en genezing.
• Vissengraten symboliseren water, voorspoed en vruchtbaarheid.
• Hagedissen staan voor wedergeboorte en licht.
• Vliegen en bijen representeren energie en uithoudingsvermogen.
• Een tattoo in de vorm van een diamant wordt gezet om persoonlijke ruimtes te beschermen.

Tattoos en arganolie

Bij het zetten van een tattoo wordt door middel van een naald inkt aangebracht onder de bovenste huidlaag. De naald moet hiervoor door de bovenste huidlaag heen, wat natuurlijk beschadigingen oplevert. Van oudsher wordt in de Berberse cultuur al arganolie gebruikt om de genezing na het zetten van een tatoeage te bevorderen.

De arganboom komt veel voor in de gebieden waar de Berberstammen leven en de olie heeft sterke geneeskrachtige werking. Doordat de olie rijk is aan anti-oxidanten en gezonde vetzuren kalmeert het niet alleen de huid, het helpt ook bij het herstellen. De olie houdt de huid mooi soepel waardoor de tattoo ook langer mooi blijft.

De rol van berbervrouwen in de Berbersamenleving

In de Berberse cultuur hebben vrouwen traditioneel gezien een veel belangrijkere rol gehad dan in de Europese cultuur. Vrouwen zijn altijd met respect behandeld in het noorden van Afrika en hun rol in de Berberse stammen is altijd belangrijk geweest.

Vrouwen werden vaak ‘Tamghart’ genoemd, wat het beste vertaald kan worden als ‘president’. Ook is het niet ongewoon dat vrouwen, net als mannen stamhoofden zijn.

Het zijn ook de vrouwen die de dragers zijn van de Berberse cultuur, omdat zij door middel van kunst en verhalen de cultuur van de Berbers overdragen van generatie op generatie. Hiervoor worden ze door iedereen in de stam gerespecteerd.

Tanit, Kahina en Tin-Hinan zijn drie vrouwen die een bijzondere rol hebben gespeeld in de Berberse geschiedenis. Nog steeds inspireren zij vrouwen en jonge meisjes vandaag de dag.

Met een korte beschrijving van deze drie dames krijg je een beter beeld van hoe belangrijk vrouwen zijn en wat voor uitlopende posities ze in de Berberse cultuur hadden.

Tanit

Rond 400 naar Christus werd de Godin Tanit vereerd in het Noorden van Afrika. Ze was de Godin van voorspoed, vruchtbaarheid, liefde en de maan.

Tanit is op verschillende plekken en manieren in de Berberse cultuur terug te zien, in standbeelden, amuletten, mozaïek en monumenten.

Zelfs de militairen vereerden haar, omdat ze als Godin van de voorspoed en hielp naar de overwinning in de strijd.

Het symbool voor Tanit is een driehoek met een cirkel erbovenop, gescheiden door een horizontale lijn. De Godin wordt hiermee als een normale vrouw afgebeeld.

Kahina

Kahina, ook wel Dihya genoemd, was een vrouwelijke militaire leider die in de 7de eeuw verschillende veldslagen tegen de Romeinen en de Arabieren leidde. Een letterlijke vertaling van haar naam is: ‘mooi’.

Omdat ze zo’n krachtige strijdster was werd er gezegd dat iedereen bang van haar was. Ze verdedigde haar regio door alles te verbranden wat de Arabieren wilden en wat haar eigen Berberse stammen niet nodig hadden.

Goud en zilver hadden de Berbers niet nodig zei Kahina, een simpel leven met vruchtbaar land was genoeg.

Kahina was krachtig, maar ook barmhartig. Na veldslagen gewonnen te hebben doodde ze niet de gevangen genomen soldaten, maar ze liet ze vrij. Het verhaal gaat dat ze zelfs een van de gevangene heeft geadopteerd omdat hij goede manieren liet zien die aansloten bij haar cultuur.

Tin-Hinan

Tin-Hinan was in de 4de eeuw na Christus koningin van de Berbers. Ze werd gezien als spiritueel moeder en leider, symbool voor sociale, politieke en spirituele stabiliteit.

Haar naam is het beste te vertalen als ‘moeder van de stam’ of ‘koningin van het kamp’.

Haar tombe in Algerije is aan het begin van de 20ste eeuw geopend. In haar graf lagen verschillende dure sieraden en andere items die duidelijk maakten dat het een belangrijke en krachtige vrouw was die daar begraven lag.

Berbervrouwen vandaag de dag

Helaas verkeren veel vrouwen in deze wereld in een achterstandspositie en Marokko is daarin geen uitzondering. Ondanks dat onderwijs in Marokko gratis is en verplicht is tot op 15-jarige leeftijd, gaan veel kinderen en dan met name de meisjes op het platteland toch niet naar school.

Grotendeels is het de armoede die ervoor zorgt dat ouders hun dochters niet naar school sturen of voortijdig van school halen. De meisjes helpen vaak vanaf jonge leeftijd al in het huishouden mee.

Ook sturen veel ouders hun dochters niet naar school omdat ze daarvan simpelweg de waarde niet inzien. Ze hebben, heel ouderwets, een huwelijk en kinderen in gedachten voor hun dochter.

Als gevolg hiervan wordt het aantal vrouwen in de landbouwgebieden dat kan lezen en schrijven geschat op slechts 10%, wat uiteraard schrikbarend laag is in deze tijd.

In de afgelegen gebieden in Marokko leven nog steeds veel Berbervrouwen. Doordat zij zo afgelegen wonen hebben ze vaak slecht toegang tot dingen als gezondheidszorg en onderwijs.

Langzaamaan wordt er in steeds meer van de afgelegen gebieden gelukkig elektriciteit en stromend water aangelegd, maar de omstandigheden blijven slecht.

Veel van deze vrouwen kunnen niet lezen of schrijven en omdat ze geen Arabisch spreken hebben ze moeite mee te komen in de hedendaagse samenleving van Marokko.

Sinds de Berberse taal ook officieel in het onderwijs is opgenomen in 2003 en er steeds meer programma’s worden opgezet om de meisjes uit de achtergelegen gebieden ook goed onderwijs te geven, is er gelukkig al veel verbeterd.

Berbervrouwen en arganolie

Arganbomen

De arganboom groeit niet overal en geeft enkel in bepaalde delen van Marokko vruchten. Van deze vruchten, ook wel argannoten genoemd, wordt arganolie gemaakt.

De schaarste van de argannoten in combinatie met het arbeidsintensieve proces van het maken van de olie, maakt de olie heel kostbaar.

Door de hoge vraag naar arganolie verdwijnen er ook steeds meer arganbomen. Er zijn daarom ook speciale programma’s opgesteld om nieuwe bomen aan te planten.

Arganolie

Pure arganolie is multifunctioneel en wordt hierdoor ook wel het vloeibare goud genoemd. Arganolie kun je namelijk zowel gebruiken voor de verzorging van huid, haar en nagels.

Door de hoge dosis anti-oxidanten werkt arganolie tegen huidveroudering en door de vetzuren is de olie daarnaast ook heel effectief tegen huidaandoeningen zoals eczeem en acne.

Arganolie kun je ook gebruiken in de keuken. Let wel op of je de culinaire of cosmetische arganolie koopt in dit geval. Beide kunnen 100% puur zijn maar door de verschillende bereidingswijzen van de oliën is ook de werking anders.

Arganolie wordt in de Marokkaanse keuken gebruikt zoals wij olijfolie gebruiken. De vrouwen maken er bijvoorbeeld hun salades mee aan of gebruiken de olie om brood lekker in de dippen.

Door de vitaminen, mineralen, anti-oxidanten en omega vetzuren verlaagt arganolie de bloeddruk en werkt het ontstekingsremmend.

De productie van arganolie in het verleden.

Al eeuwen lang wordt arganolie gemaakt door de Amazigh en met name door de vrouwen. Deze maakten de olie traditiegetrouw met de hand.

Dit tijds- en arbeidsintensieve proces begint al met het oogsten van de arganvrucht. Deze vruchten groeien aan de arganboom en uit deze amandelvormige pitten wordt arganolie gewonnen.

De stappen van de productie in het verleden:

Stap 1: Het rapen van de rijpe vruchten
Een rijpe arganvrucht is niet langer groen, maar is geel of lichtbruin.

Als de vrucht rijp genoeg is, valt hij vanzelf uit de boom. Dit is meestal tussen juni en september.

Ondanks de zomerhitte gaan de Amazigh vrouwen met grote zakken op pad in het natuurgebied en rapen alle rijpe vruchten op. Voor 1 liter arganolie is maar liefst 35 kilo arganvruchten nodig.

Stap 2: Het breken van de noten door de vrouwen
Na het drogen van de noten worden deze met de hand door de Amazigh vrouwen geopend. Hiervoor worden vaak 2 stenen gebruikt.

Uit de open gebroken noten worden de amandelvormige pitten vervolgens gehaald.

Stap 3: Het persen van de argan pitten
In een stenen handmolen worden deze amandelvormige pitten vervolgens gemalen met als resultaat een dikke bruine pasta.

Deze pasta word vervolgens gemengd met water en flink gekneed zodat de olie als het ware uit de pasta gekneed word.

Het hele proces, van plukken tot olie, duurde maar liefst een week.

Een ander groot nadeel naast dat dit proces enorm tijds en arbeidsintensief is, is dat de arganolie die op deze wijze geperst wordt, minder lang houdbaar is. Dit komt doordat de arganpasta bij deze techniek wordt vermengd met water.

De olie breekt af door dit contact, de kleur kan veranderen en ook een groot deel van de werkzame stoffen verliezen hun kracht.

Arganolie tegenwoordig

Omdat het produceren van arganolie zo’n ontzettend arbeidsintensief project was, was het bijna onmogelijk de olie te exporteren. In de jaren ’90 kwam er echter steeds meer belangstelling van buitenlanders om de olie te produceren en te exporteren.

Ze maakten machines om de olie te maken en haalden zo het productieproces voor een groot deel weg bij de Berbervrouwen.

Het machinaal persen zorgt voor een betere kwaliteit en houdbaarheid van de olie en zorgt voor een groter aanbod van het inmiddels, zeer populaire product.

De veranderingen in de productie van arganolie hebben dan een grote invloed gehad op het leven van de Berbervrouwen. De Berbervrouwen waren zodoende bijna alleen nog maar bezig met het plukken van de noten. Ze zagen weinig terug van de winst die de grote organisaties maken op hun grondstof.

In de loop der jaren is hier gelukkig enorm veel in veranderd.

Coöperaties en de emancipatie van de berbervrouwen

De toegenomen vraag naar Arganolie en het nieuwe familierecht (Mudawanah) hebben een verandering in gang gezet. Met het democratiseringproject van Koning Mohammed VI kwam de positie van vrouw in Marokko op de voorgrond te staan in de Marokkaanse politiek.

Door de progressieve familiewet, die de koning in 2004 verwezenlijkte, werden de vrouwenrechten officieel erkend.

Met steun van de Marokkaanse overheid worden Berbervrouwen tegenwoordig massaal betrokken bij de productie en export van Arganolie. Zij werken hiervoor samen in coöperaties en door deze samenwerkingsverbanden bereiken ze niet alleen een hogere maatschappelijke status maar hebben zij nu ook betaalde banen.

Professor Zoubida Charrouf van de Faculté des Sciences van de Universiteit Mohammed V van Rabat is 1 van de belangrijkste drijvende krachten achter deze coöperaties.

Er worden sinds 1996 speciale coöperaties opgericht waarin vrouwen met elkaar samenwerken om de arganolie te persen. Deze coöperaties zorgen voor gelijke kansen en betere leefomstandigheden voor de Amazigh vrouwen.

Berbervrouwen verdienen nu hun eigen geld en kunnen een opleiding volgen. Zo kunnen ze zelf de leiding overnemen en andere vrouwen aan werk helpen en met het vaste inkomen kunnen de vrouwen ook hun dochters weer naar school sturen.

De coöperaties zorgen er ook voor dat men bewust wordt van het gevaar van het uitsterven van de Arganbomen. Er worden bijvoorbeeld actief bomen bijgeplant om continue aanvoer van olie en daarmee ook werk voor de Berbervrouwen te verzekeren.

De argan industrie voorziet 3 miljoen mensen in Marokko van werk, waaronder een groot deel vrouwen.

Conclusie: Een betere levensstandaard voor de berbervrouwen en hun dochters.

Vóór de toegenomen export van arganolie en de aanpassingen aan het familierecht, vormden vrouwen in Marokko een kwetsbare bevolkingsgroep. De volwassen vrouwen hadden geen werk en de meisjes gingen grotendeels niet naar school. De positie van de Marokkaanse vrouw ging er uiteindelijk dus een stuk op vooruit.

Vrouwen die voor deze coöperaties werken hebben voor het eerst in hun leven een betaalde baan. Ook zien zij nu de waarde van een opleiding in en worden zij aangemoedigd om te studeren en een opleiding te volgen.

Ondanks deze mooie ontwikkelingen in de afgelopen jaren is nog een lange weg te gaan om de situatie van de berbervrouwen en hun families verder te verbeteren.

Door arganolie te kopen bij arganwinkel.nl draag jij je steentje bij aan de emancipatie van deze bijzondere bevolkingsgroep.

Ben je ook een voorstander van emancipatie en heb je je ook laten inspireren door de kracht van de vrouwen uit de berberstammen? Help ons dan om dit thema onder de aandacht te brengen en deel deze pagina!